Ανιχνεύοντας έναν γνώριμο

Γνωστό πολύ το σύνδρομο της Στοκχόλμης, από ταινίες, εφημερίδες και ανεκδοτολογικές ιστορίες στο διαδίκτυο. Μέχρι και τραγούδι από τους πολιτικοποιημένους πια Muse έχει γίνει. Λιγότερο γνωστό είναι το αντίστροφό του όμως, δηλαδή η συμπάθεια των απαγωγέων προς το πρόσωπο και την ψυχολογία των απαχθέντων, το σύνδρομο Lima όπως λέγεται. Άγνωστο και σε μένα φυσικά μέχρι σήμερα, αφού δεν είναι τόσο σύνηθες. Πιο σωστά, είναι σπανιότατο και αμφισβητούμενο μάλιστα από την ακαδημαϊκή κοινότητα.

Λογικό βέβαια θα σκεφτεί κανείς. Διότι είναι πολύ περισσότερο στη φύση του ανθρώπου να είναι σαδιστής παρά συμπονετικός, να σκαλίζει τις τα τραύματα παρά να τα επουλώνει, διότι είναι στη φύση του ανθρώπου όταν δεν μπορεί να επιβληθεί και του επιβάλλονται, να γίνεται συγκαταβατικός, δουλικός και παρήγορος. Διότι είναι στη φύση του ανθρώπου να κινείται στα άκρα , να ακροβατεί και να αλλάζει ρόλους κατά το δοκούν σε μια πάλη εξουσίας και δύναμης. Υπάρχει παντού, στο συζυγικό χαστούκι, στις αναπάντητες κλήσεις, στο ερωτικό παιχνίδι, στη διδαχή, στην εργασία, στα χατίρια, ακόμα και όταν ο κηπουρός πετσοκόβει την τριανταφυλλιά για το δικό της καλό και για τη δική του αρέσκεια. Ίσως είναι το ένστικτο της επιβίωσης, ίσως το ένστικτο της προσαρμογής, δεν τα γνωρίζω εγώ αυτά. Όσο μεγαλώνω ξεχνώ άλλωστε.

Οι ανθρώπινες σχέσεις, αυτοί οι εύθραυστοι ιστοί από μετάξι, και νερό μέσα στη δίνη των λεπτομερειών τους και στη βαναυσότητα της απλότητάς τους, δεν δημιουργούνται μονάχα από τη δυναμική εναλλαγή των ισορροπιών της ανασφάλειας και της μοναξιάς, αλλά απορρέουν κυριότερα από τη διαρκή άνιση σχέση μεταξύ δύο ατόμων, από την κτηνώδη επιβολή, την αντιδραστική στον φόβο του συμβιβασμού δύναμη, από μια ανοιχτή πληγή. Ο εξαρτώμενος και ο εκμεταλλευτής, ο σκληρός και ο μαλάκας, ο από πάνω και ο από κάτω, ο εξουσιαστής και ο εξουσιαζόμενος. Ίσως ακούγεται μονόπλετρο και κυνικό, μα κάτι τέτοιο μπορεί να οφείλεται στη στρεβλή εικόνα του πόνου που μοιραζόμαστε όλοι μας.

Από μικροί μαθαίναμε πως ο πόνος πρέπει να αντιμετωπίζεται. Όποτε χτυπούσαμε, τρέχανε οι μανάδες και οι πατεράδες μας, ενίοτε και οι γιαγιάδες μας, να μας περιποιηθούν, να μας προσέξουν, να μας νταντέψουν, να μας γιατρέψουν τον πόνο, να μας ταΐσουν και να μας φαρμακώσουν. Μας χαϊδεύαν και μας λέγανε λόγια γλυκά και παρήγορα για να μας περάσει. Λες και ήταν κάτι κακό, μια κατάρα, ένας δαίμονας. Κι όμως, δεν είναι έτσι, είναι διαφορετικά και πιο περίπλοκα, όπως πάντα άλλωστε. Ο πόνος είναι δάσκαλος ειλικρινής, μας συμμορφώνει, είναι η αιχμή και τα ακρότατα των αισθήσεών μας, που όταν απαλές μας γλυκαίνουν, και όταν σκληρές μας προειδοποιούν και μας προφυλάσσουν. Εκεί που αρχίζει και τελειώνει ο ηλεκτρισμός του κορμιού σου. Ότι πονάει όμως, είναι ζωντανό, άμα πονάει νοιώθει, άμα πονάει υπάρχει. Ο πόνος ξυπνάει, ο πόνος γιατρεύει, ο πόνος προσέχει και νουθετεί, ο πόνος το μέτρο εκείνο της ευτυχίας και της απόλαυσης, ο πόνος εκείνος που αλλάζει ανάλογα από πού τον κοιτάς.

Έτσι λοιπόν μπορεί το θύμα του σαδιστή να παραμερίζει τη λογική του και να ξεγελά την αδύναμη του θέληση με το τρικ του πόνου, με τα ταχυδακτυλουργικά της ψυχής. Νοιώθει εμπιστοσύνη πως ο πόνος θα τον υπηρετήσει, πως στο τέλος, όπως και παλιά, θα βγει κερδισμένος, σοφότερος και δυνατότερος, ελπίζει στην ανταμοιβή την οποία και προσμένει. Μπορεί να έχει και δίκιο. Το θύμα διαλέγει το θύτη του, η σχέση περιπλέκεται, υπάρχει ένας αντίστροφος έλεγχος που δύσκολα διαβάζεται, ποιός το θύμα και ποιός ο θύτης, ποιός ο σαδιστής και ποιός ο μαζοχιστής; Από τον διχασμό του μυαλού και τη μαθητεία του πόνου μπορεί να αναγεννηθεί ο πονεμένος σε έναν νέο σαδιστή, να διαιωνίσει τον κύκλο του παρελθόντος του αναζητώντας τον δάσκαλό του (ή τον εαυτό του του;) σε άλλες μορφές, όπως οι τυπικές ψυχολογίες προβλέπουν στο πίσω μέρος των δημητριακών.

Μα οι πραγματικότητες αλλάζουν, μπορούν δηλαδή. Ο σαδιστής και ο μαζοχιστής είναι μαζί, συγκατοικούν και προσπαθούν να συγχρονιστούν να γίνουν ένα, να γίνουν το ολόκληρο σε αρμονία και ειρήνη. Μα όσο δεν τα καταφέρνουν, ο πόνος από γλυκός, από χρήσιμος, κινδυνεύει να γίνει αυτοσκοπός, και εναλλάσσοντας ρόλους όπως χρειάζεται και υπάρχει ανάγκη, ο ξενιστής ταλαντεύεται στη πάλη του, και στη πορεία του δημιουργεί θύματα και ενόχους, σημάδια στην διαδρομή του χρόνου, που συγκλίνουν και αποκλίνουν, μια γραφή που φωνή δεν βρίσκει καθαρή στη ιστορία της. Το ίδιο το ρήμα, πονάω, περίεργο πως δεν έχει παθητική φωνή, αλλά μόνο τα άρθρα αλλάζουν. Πονάω, σε πονάω, πονάω, για αυτό σε πονάω.

Υπάρχουν βέβαια οι ιδέες της ελπίδας, της καλοσύνης, της φροντίδας, του σεβασμού, της στοργής, της κατανόησης, της ηρεμίας, φωτεινές πυγολαμπίδες σε σκοτεινά δωμάτια. Της σπρώχνεις με το χέρι σου να φύγουν, ενοχλητικές, παρασιτικές στο βούισμα τους, λίγο πριν φυγαδευτούν, όταν αυτές θελήσουν, αλλιώς το πρωί να σε ενοχλήσουν, με άλλη μορφή, με άλλο τραγούδι. Πάντα υπάρχουν αυτές οι ιδέες, μα στο τέλος, εκεί που ζυγίζονται όλα, εκεί που μετράμε τις απώλειες και τα κέρδη, στο τέλος του νήματος λοιπόν. Εκεί, πάντα ο αδικημένος μασκαράς, αυτός που στη πλάτη του κουβαλά τις αμαρτίες μας, που ντύνεται στα κουρέλια μας, αυτός που μπορεί τα παιδιά μας να τον συγχωρήσουν, αυτός πάντα βγαίνει λίγο παραπάνω, λίγο μεγαλύτερος. Άλλωστε αυτές οι ιδέες, οι έννοιες και τα συναισθήματα προκαλούν και το ζόφος, το συγχωρούν και το προσκαλούν, το καλλιεργούν, ίσως και ηθελημένα, τους αρέσει να δίνουν ακόμη και τις πιο περίεργες στιγμές. Έτσι και το σύνδρομο της Στοκχόλμης. Περίεργα που είναι τα πράματα στο απέραντο μας μυαλό, πόσο επικίνδυνο το φλερτ με τη γοητεία του άγνωστου, του δικού μας άγνωστου, πόσο λεπτές οι διαφορές. Για αυτό σου λέω, μην απορείς λοιπόν, πως μετά από διαλλείματα και λοξοδιαδρομές, στα ίδια μονοπάτια γυρνώ.


Πάντα θα πιστεύω πως ο ταυρομάχος, αυτός ο θρασύδειλος el matador, πάντα κάπου βαθιά μέσα του, θα το θέλει πολύ, θα διψά για τον ταύρο να γευτεί τα λίγα δευτερόλεπτα αξιοπρέπειας που του αξίζουν πριν τον δολοφονήσουν, θα παρακαλά ο ταύρος να τον κερδίσει και να τον χτυπήσει.