Όταν η μνήμη αδυνατεί

Τι είναι χειρότερο; Να λες ψέματα στους άλλους ή στον εαυτό σου; Και ακόμα καλύτερα, ποιανών τα ψέματα να πιστέψεις; Τα δικά σου ή των άλλων;

[Να μην λες ψέματα καθόλου]

Τα ψέματα που λέω στον εαυτό μου, συνήθως με βοηθάνε για λίγες σύντομες ώρες, και έτσι είναι χρήσιμα, όχι λευκά ή με πούλιες, απλά χρήσιμα. Φυσικά μου λέω και ψέματα που κρατάνε χρόνια, τα χρυσά μου.

[Πρέπει να προσπαθείς]

Δεν εννοώ φυσικά τα ψέματα με την κλασική προληπτική ή θρησκόληπτη έννοια. Για μένα το ψέμα δεν είναι αμαρτία, αλλά μια μασκαρεμένη αλήθεια, μια δυσλειτουργική έκφραση, κάτι σαν τα συναισθήματα που κρύβουμε και τραβάμε φωτογραφίες για να τα περιγράψουμε. Ειδικά όταν το ψέμα το ξέρει μόνος αυτός που το λέει ή το γράφει, όταν δεν υπάρχει καμμία απόδειξη του εναντίου. Μπορείς να πεις ψέματα για το χρώμα ενός αυτοκινήτου και να βγεις ψεύτης, αλλά μπορείς να πεις ψέματα για το πως νιώθεις και να βγεις ειλικρινής. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ενοχές σου θα σε αγνοήσουν και θα σε καταδιώξουν για άλλες μαλακίες.

[Και η αλήθεια; Καμμία αξία;]

Αλλά ακόμα και το πρώτο ψέμα λέει πολλές αλήθειες. Το χρώμα ενός αυτοκινήτου είναι συνήθως μια άχρηστη πληροφορία (εκτός κι αν καυλώνεις με τα κόκκινα αμάξια) αλλά όταν (και αν) ανακαλυφθεί το ψέμα, τότε βγαίνουν στην επιφάνεια της αντίληψής μας πολλά για τον ψεύτη, τον απατεώνα, χωρίς όλα να είναι αλήθεια. Έχει αχρωματοψία (όντως;), είναι κατα συρροήν ψεύτης (πιθανώς), σε υποτιμά και σε κοροϊδεύει για να διασκεδάσει (πολύ πιθανό). Οι πιθανότητες είναι άπειρεςΣίγουρα τα ψεύδη περιπλέκουν τα πράματα, αλλά από την άλλη κάνουν αυτά τα αόριστα, γενικά και ευκόλως αναφερόμενα ‘πράματα’ πιο ενδιαφέροντα, πιο ευκίνητα, πιο αόριστα και πιο ανθρώπινα.

[Στη φύση μας είναι και το κακό, αλλά και το καλό]

Χάρην ευκολίας, τι θα ήταν η τέχνη χωρίς την ψευδαίσθηση; ‘Η ακόμα καλύτερα, ο έρωτα χωρίς την αυταπάτη; Τίποτα, ένα απόλυτο μηδενικό, κι ας αφήσουμε τους κυνικούς και τους μηδενιστές στο πλάι (*). Το ίδιο και η απιστία. Το ίδιο και η πολιτική, οι νόμοι και τα δικαστήρια. Η αναρχική ουτοπία βασίζεται εκτός των άλλων και στην ειλικρίνεια, αλλά είναι ακριβώς αυτό. Μια ουτοπία, δυσλειτουργική, α-δύνατη και απάνθρωπη από τη φύση της. Η αλήθεια, χωρίς καν να υπάρχει, είναι καθολική και αδιαπραγμάτευτη, ένας τύρρανος που απλώνει τη σκιά του από πάνω μας, και μας ξεγυμνώνει σε ξύλινες μαριονέτες της υπαρξής μας, ανύμποροι να θωρακίσουμε τις αδυναμίες μας. Χωρίς τα ψεύδη, δεν θα υπήρχαν τα όνειρα, η ελπίδα, δεν θα υπήρχε η επιθυμία. Όλοι έχουμε δικαίωμα στο ψέμα. Μας έρχεται σαν την αναπνοή.

[Το ψέμα δεν δίνει ζωή, ούτε τη συντηρεί. Την κατατρώει]

Η ηθική (ο τσελεμεντές της ζωής) φυσικά υπαγορεύει άλλα, αντικρούει το ψέμα και προτάσσει την ενάρετη και τίμια ζωή. Ο καθένας όμως έχει τους δικούς του ηθικούς κανόνες, τους δικούς του ψυχολογικούς φραγμούς, που ίσως να προέρχονται από μια γενικότερη κοινωνική αντίληψη αλλά σίγουρα δεν είναι ταυτόσημοι με τους δικούς μου, του δίπλα ή του παραδίπλα. Και το παραμύθι συνεχίζεται, αφού οι περισσότεροι από εμάς αλλάζουμε αυτούς τους κανόνες κατά το δοκούν, ή κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας όποτε και όπως μας βολεύει για να νιώθουμε άνετα και να αφήσουμε τις ενοχές μας και πάλι ορφανές. Μέχρι φυσικά να μας βρει η ζωή από κάτω και να αρχίσουμε να αναζητούμε θεούς και δαίμονες, προσωπικούς και απρόσωπους, για συγχώρεση και λύτρωση. Ίσως λοιπόν η υποκρισία να είναι ένα χειρότερο ψέμα, γιατί είναι πολύ πιο δύσκολο να την ξεσκεπάσεις ή να την ξεπεράσεις. Και είναι αδύνατο να την πιστέψεις.

[Δεν μπορείς να κοροιδέψεις τον εαυτό σου]

Εγώ είμαι σίγουρος και άνετος με την ιδέα πως κάθε μέρα, κάθε στιγμή, ένα μέρος της αλήθειας μου αποκρύπτεται, πως άνθρωποι μου λένε ψέματα, μικρά ή μεγάλα, τις περισότερες φορές ασήματα σε εμένα. Δεν έχω κανένα πρόβλημα με αυτό, αφού έτσι εκφερόμαστε όλοι. Το ίδιο κάνω κι εγώ άλλωστε, γιατί να περιμένω κάτι διαφορετικό από τους υπολοίπους; Το πολιτικό, το επιχειρηματικό ή το εξουσιαστικό ψέμα δεν με απασχολεί σχεδόν καθόλου. Το ίδιο με το το ‘ελαφρύ’ προσωπικό ψέμα. Ξέρω πως τη στιγμή που μιλάω με κάποιο, το πιο πιθανό είναι πως και οι δύο θέλουμε να αλληλοβριστούμε και να υποβληθούμε ο ένας στον άλλο. Ποτέ δεν πρόκειται να πούμε τι αληθινά πιστεύουμε ή σκεφτόμαστε, γιατί υπάρχουν οι ψυχολογικές, κοινωνικές και προσωπικές συμβάσεις. Προστατεύουμε όχι μόνο τους εαυτούς μας, αλλά και τους άλλους, γιατί μπορεί το ψεύδος να πληγώνει, αλλά ή αλήθεια είναι χειρότερη. Η αλήθεια δεν αλλάζει αλλά μένει εκεί απαράλλαχτη στο χρόνο και απάνθρωπη μέχρι να τη χρωματίσουμε και να την σκεπάσουμε με νέα ψέματα. Από την άλλη το ψέμα είναι εύπλαστο, δημιουργικό και ευέλικτο. Και χρήσιμο. Άσε που κουκουλώνει την αλήθεια. Στο παιδικό τζόγο του πέτρα-ψαλίδι-χαρτί, η αλήθεια είναι η πέτρα (απελέκητη) και το ψέμα το χαρτί. Το χαρτί κερδίζει την πέτρα.

[Και έτσι απλά, πρέπει να παραδοθούμε]

Η υποκρισία όμως; Είναι μοναχική, αλλά διαρκώς υποβόσκουσα, ψιθυριστή, αλλά ποτέ βουβή, την ακούς όταν δεν μιλάς. Την κουβαλάμε όλοι, σε μικρότερες ή μεγαλύτερες διαστάσεις, και την αποδεχόμαστε ως έχει μαζί με το ψέμα που σέρνεται πίσω της. Σε πολλά σημεία μας ορίζει, όπως και οι αλήθειες που έχουμε αποδεχθεί. Και το περίεργο είναι πως από τη φύση της και μόνο, είναι ανώτερη από όποια ηθική, και όποιους κανόνες, και όποια θρησκοπιστία, γιατί έχει τη δύναμη να μετατρέπει την αλήθεια σε ψέμα και το ψέμα σε αλήθεια. Δουλέυει αμφίδρομα, τραβάει γραμμές στην άμμο ξανά και ξανά, πετάει τα χρώματα στον καμβά και τους διαδρόμους της ζωής σαν τον Pollock.

[Ότι κρύβει την αλήθεια, αυτή είναι η τυρρανία και όχι η πραγματικότητα]

Ίσως λοιπόν να πιστεύεις τα ψέματα που λες στον εαυτό σου να είναι όντως το χειρότερο. Ίσως όμως να είναι και αδιάφορο. Χέστηκα. Μπυρίτσα;ό). θανολα διασκεαταδιικριν

(*) Ο ρομαντισμός μου με ραντίζει με ψέματα και ψευαισθήσεις ικανές να με ψυχαγωγήσουν και να φωταγωγήσουν τις μικρές αλήθειες σε όλο τους το μεγαλείο και την ομορφιά.