Σε μια από τις συχνές μου διαδρομές με ταξί, και όπως είθισται σε τέτοιες περιπτώσεις, είχα πιάσει τη κουβέντα με τον οδηγό. Δεν ξέρω γιατί, αλλά με τους ταξιτζήδες σχεδόν ποτέ δε μιλάμε για γκόμενες και μπάλα, αλλά αντιθέτως τα αγαπημένα μας θέματα είναι η κοινωνία, το ραδιόφωνο και οι καμένες μεταμεσονύχτιες εκπομπές, η πολιτική και οι πολιτικοί, η οικονομία, το κόμιστρο και γενικά το επάγγελμα του ταξιτζή κι άλλα τέτοια φιλοσοφικά βγαλμένα από τη ζωή θέματα. Αυτή τη φορά όμως μιλάγαμε για τροχαία. Όχι και το πιο ευχάριστο θέμα σίγουρα, αλλά έτσι όπως προχωρούσε η κουβέντα, καταλήξαμε πολύ σύντομα σε ένα κοινό συμπέρασμα, αφού πρώτα ένας κάφρος μας είχε κόψει στη μέση της λεωφόρου Βουλιαγμένης. Πως όλοι μας είμαστε εγωιστές και αδιάφοροι για το διπλανό μας, πως πλέον δεν υπάρχει δεν υπάρχει κανένας αμοιβαίος σεβασμός.
Σε ένα πολύ κακό βιβλίο (‘Πως οι πλούσιοι καταστρέφουν τον πλανήτη’) για την οικολογία και την ταξική οικονομία του κεφαλαίου που διαβάζω τώρα, ο συγγραφέας (Herve Kempf) σε ένα σημείο παρατηρεί κάτι που έχει πολύ ενδιαφέρον. Λέει πως στις δυτικές κοινωνίες, το άτομο, και ειδικά αυτό που ανήκει στην ευρεία μεσαία τάξη, ενδιαφέρεται μονάχα για το καλό των συγγενών του και των φίλων του, δηλαδή των ανθρώπων που ανήκουν στον κλειστό του κύκλο. Αυτό που λέμε λαϊκά, εμείς να είμαστε καλά και οι άλλοι να πάνε να γαμηθούνε.
Χάρη στους μαγικούς αλγορίθμους του StumbleUpon, έπεσα σε ένα άρθρο ενός ιταλικού πανεπιστημίου για την τεχνολογία πολλαπλών πρακτόρων στην υπολογιστική ευφυΐα και την εφαρμογή τους στο γνωστό από τη θεωρία παιγνίων πρόβλημα του διλλήματος των κρατουμένων (prisoner’s dilemma). Σαν καλό θύμα της περιέργειας μου προχώρησα στο άρθρο της Wikipedia για την ‘τραγωδία των κοινών’ (tragedy of the commons), η οποία εν ολίγοις προβλέπει πως όταν μια κοινή και αδιαχείριστη πηγή πόρων είναι ελεύθερη προς εκμετάλλευση από έναν θεωρητικά άπειρο ή πρακτικά πολύ μεγάλο αριθμό ατόμων, τότε αυτή σε σύντομο χρονικό διάστημα θα εξαντληθεί αφού κατά μέσο όρο το κάθε άτομο παρακινούμενο από τα προσωπικά του συμφέροντα θα προσπαθήσει να μεγιστοποιήσει το κέρδος του από την πηγή αντί να συντονισθεί με τα υπόλοιπα άτομα με σκοπό μια ελεγχόμενη και βιώσιμη εκμετάλλευση των πόρων. Αυτή η περιγραφή μιας ευκόλως εφαρμόσιμης σε ρεαλιστικά σενάρια κατάστασης έχει φυσικά επιπτώσεις στο πως αντιλαμβανόμαστε την ελευθερία, την έννοια της ελεύθερης αγοράς και του κρατικού ελέγχου και παρεμβατισμού, την οικολογία και την κοινωνική ηθική.
Εκεί που θέλω όμως να καταλήξω - με πολύ αργους ρυθμούς - είναι η σχεδόν αναφαίρετη προϋπόθεση που υπάρχει πίσω από τα προηγούμενα, και γενικότερα από τη θεωρία παιγνίων και τα οικονομικά, και άλλες επιστήμες, η οποία αξιώνει πως το άτομο, σαν ανθρώπινη οντότητα, θα αναζητά πάντα τη βέλτιστη για αυτόν λύση, θα επιδιώκει πάντα και αποκλειστικά το προσωπικό του συμφέρον όπως κι αν αυτό μπορεί να μεταφραστεί. Δυστυχώς ή ευτυχώς δεν γνωρίζω τίποτα για φιλοσοφία, ψυχολογία, θρησκεία και τα λοιπά, και φυσικά δεν έχω τις κατάλληλες πηγές να μου εξηγήσουν για τι γράφω αυτά που γράφω, ή λέω αυτά που λέω ή που κατατάσσομαι στη συμπαντική ισορροπία. Όμως η συλλογική άποψη η κοινή γνώμη και συμπεριφορά, συγκλίνει πως ο ηδονισμός και ο καπιταλισμός πάνε χεράκι χέρακι, και λογικά, με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, με τις επιφυλάξεις μου πάντα, ανήκω και εγώ κάπου εκεί.
Προφανώς υπάρχουν κι άλλα διδάγματα, επιστημονικά, φιλοσοφικά και μεταφυσικά τα οποία προάγουν εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις. Για παράδειγμα υπάρχουν οι μυρμηγκοφωλιές ή οι κυψέλες όπου η προτεραιότητα του κοινού συμφέροντος έναντι του προσωπικού είναι γενετικά κωδικοποιημένο στους οργανισμούς που το εξυπηρετούν. Φυσικά στον άνθρωπο κάτι τέτοιο δεν πρέπει να ισχύει κάτι τέτοιο, αφού επί το πλείστον η κοινωνικοποίησή του και ο προσεταιρισμός του σε ομάδες εξηγείται ως προς την επίτευξη προσωπικών στόχων, όπως ασφάλεια, τροφή, σεξ και τα λοιπά. Αλλά σίγουρα υπάρχουν κι άλλες πιθανότητες και δυνατότητες, τεχνητές μεν, υπαρκτές δε.
Αφήνοντας όμως τη μπουρδολογία και την αβάσιμη αερολογία κατά μέρος, εκεί που θέλω να καταλήξω μάλλον είναι πως όντως σκεφτόμαστε εγωιστικά. Εγκλωβισμένος στην αστική μου παιδεία και ανατροφή, ανέκαθεν το θεωρούσα απολύτως φυσιολογικό, τηρουμένων πάντα των αναλογιών και κάποιων βασικών ηθικών αρχών. Σαν καλό παιδί της δυτικής σκέψης, δεν πιστεύω πως μπορεί κάποιος να ενεργήσει διαφορετικά και συγχρόνως να είναι ειλικρινής απέναντι στον εαυτό του. Υπάρχουν θεωρίες που λένε πως όταν αθροιστούν όλοι οι εγωισμοί, τότε με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο το συλλογικό συμφέρον θα εξυπηρετηθεί. Με ποιο κόστος όμως; Δηλαδή γίνεται ένα μάτσο καθίκια να συμβιώσουν σε μια παρέα, σε μια κοινότητα, σε μια χώρα, σε ένα πλανήτη χωρίς να αλληλοσκοτωθούν ή να μισούν ο ένας τον άλλο; Μάλλον όχι. Άμα κοιτάξεις γύρω σου, μάλλον όχι.
Δε βαριέσαι, εμείς να ‘μαστε καλά κι οι άλλοι να πάνε να γαμηθούν. Καλά, άντε και μερικοί παραπάνω. Ή τουλάχιστον, από κάπου πρέπει να ξεκινήσουμε.
