Πέντε Προτάσεις

Είναι λογικό και αναμφισβήτητο πως τα τελευταία χρόνια η πλειοψηφία του δυτικού, βιομηχανοποιημένου κόσμου, έχει έγειρει εντονότατα τα θέματα του περιβάλλοντος και της ενέργειας και φυσικά ο καθένας έχει τις απόψεις του και τις ιδέες του. Γιατί όχι και εγώ λοιπόν;

Οι παρακάτω 5 προτάσεις (επηρρεασμένες βεβαίως βεβαίως από τα ΜΜΕ και το internet) αφορούν κυρίως στο συλλογικό, και όχι στο ατομικό, επίπεδο, και είναι σχετικά εύκολες στην υλοποίησή τους, αφού οι περισσότερες μπορούν να εκτελεσθούν μονάχα με μια κυβερνητική ή διοικητική απόφαση (αρκούντως φυσικά της ανάλογης πολιτικής βούλησης).

Και ξεκινάμε:

1. Κατάργηση του ΦΠΑ στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ)

Μπορεί να ακούγεται ακραίο, αλλά το ίδιο ακραία είναι και η υπάρχουσα κατάσταση στον ενεργειακό τομέα, ειδικά τους θερινούς μήνες όπου το φορτίο παραλύει την υπάρχουσα ενεργειακή παραγωγή. Επίσης, η πρόσφατη κρατική πρωτοβουλία, υπό τη μορφή επιδοτήσεων, με τα φωτοβολταϊκά χαρακτηρίστηκε από πολλά γραφειοκρατικά λάθη και κόστη, ατυχή σχεδιασμό, και εξυπηρέτηση ημέτερων. Για να αποκτήσει κάποιο νόημα η αγορά των ΑΠΕ στην Ελλάδα δεν χρειάζεται μονάχα ο κρατικός παρεμβατισμός σε μικρο-οικονομικό επίπεδο με μακροσκελείς επιδοτήσεις και σκοτεινές γραφειοκρατικές διαδικασίες, αλλά και πραγματικά οικονομικά κίνητρα για τον ιδιωτικό τομέα, αφού για το περιβάλλον και τη ψυχή της μάνας του κανείς δεν πρόκειται να φτιάξει μια ανεμογεννήτρια.

Μια πλήρης κατάργηση του ΦΠΑ για τις εγκαταστάσεις και τον εξοπλισμό ΑΠΕ, για 10 χρόνια, και ύστερα σταδιακή ή άμεση εναρμόνισή του με το 9% (τώρα, σε πολλές περιπτώσεις είναι 19%), θα μειώσει το αρχικό κόστος εγκατάστασης των έργων ΑΠΕ, κάνοντας τις αντίστοιχες επενδύσεις πολύ πιο ελκυστικές. Συγχρόνως δεν θα είναι απαραίτητο η τιμή της παραγόμενης από ΑΠΕ κιλοβατώρας να ξεκινά από δεκαπλάσιο ή οχταπλάσιο της προς πώλησης κιλοβατώρας από τη ΔΕΗ, αλλά θα μπορεί να ξεκινά από μια πιο λογική σχέση, αφού η διαρκώς αυξανόμενη τιμή του πετρελαίου ευνοεί ακόμη περισσότερο τις επενδύσεις στις ΑΠΕ.

2. Πρόγραμμα εξοπλισμού δημοσίων κτιρίων και χώρων με φωτοβολταϊκές μονάδες.

Αν και η πρώτη πρόταση αποσκοπεί κυρίως στη απελευθέρωση περιοριστικών όρων και συνθηκών στην αγορά των ΑΠΕ, στην Ελλάδα υπάρχει ένα πολύ μεγάλο δυναμικό από το ίδιο το δημόσιο, όπου εκατοντάδες δημόσια κτίρια (δημαρχεία, νομαρχίες, νοσοκομεία, στρατόπεδα, δημόσιες υπηρεσίες, σχολεία) πιθανώς να πληρούν τα κριτήρια για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών μονάδων μικρού και μεσαίου μεγέθους. Φυσικά χρειάζεται προσεκτικός σχεδιασμός και σωστός επιμερισμός των εργασιών. Επί παραδείγματι αρχικά είναι απαραίτητη μια καταγραφή και αξιολόγηση των προσφερόμενων χώρων, έργο το οποίο θα μπορούσε να αναλάβει ένας δημόσιος φορέας, όπως το ΚΑΠΕ, ή θα μπορούσε να ανατεθεί με διαγωνισμό σε ιδιωτική εταιρεία. Σε δεύτερη φάση, το δημόσιο, σε ένα βαθμό τουλάχιστον, θα έχει το πλεονέκτημα της οικονομίας κλίμακας όσο αναφορά τη προμήθεια των υλικών, ενώ προς αποφυγή νοσηρών και αδιαφανών φαινομένων θα μπορούσε από το διαγωνισμό εγκατάστασης (όπου θα δημοπρατούνται όλοι οι χώροι) να προκύπτουν τρεις ανάδοχοι, με το 60% να πηγαίνει στον πρώτο και το υπόλοιπο 40% να πηγαίνει κατά το ήμισυ στον δεύτερο και τρίτο διαγωνιζόμενο, ή κάτι αντίστοιχο.

Φυσικά μια τέτοια κίνηση απαιτεί διαφάνεια, ενδελεχή σχεδιασμό, στρατηγική βούληση και συντονισμό, όπως φυσικά και πρόνοια για τη συντήρηση των εγκατεστημένων μονάδων στο κάθε χώρο. Οι φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις σαφώς και δεν είναι η απάντηση στο ενεργειακό πρόβλημα της χώρας, αλλά όπου είναι εφικτή η χρήση τους, αυτή θα πρέπει να επιδιώκεται με απώτερο σκοπό τον εμπλουτισμό και την ποικιλία του ενεργειακού μίγματος της χώρας.

3. Κατάργηση της πλαστικής σακούλας

Οι γνωστές σε όλους μας πλαστικές σακούλες είναι πάμφθηνες, πανάκριβες στο να ανακυκλωθούν, και περιβαλλοντικά φοβερά επικίνδυνες. Για αυτό το λόγο ήδη αρκετές χώρες (Καναδάς, Κίνα, Ιρλανδία, Αυστραλία κι άλλες) έχουν απαγορεύσει την κλασσική πλαστική σακούλα του σουπερ-μάρκετ (η οποία στη χωματερή μπιορεί να χρειαστεί μέχρι και 1000 χρόνια μέχρι να βιοδιασπαστεί) και προωθούν τη χρήση εναλλακτικών μέσων όπως διχτάκια, πάνινες σακούλες, βιοδιασπώμενες σακούλες (βασισμένες κυρίως στο καλαμπόκι) ή ακόμα και χάρτινες. Κάτι αντίστοιχο μπορεί να γίνει και με τις σακούλες σκουπιδιών (ήδη υπάρχει τουλάχιστον μια εταιρεία που πουλάει βιοδιασπώμενες σακούλες), και το μόνο που έχει να κάνει το ελληνικό κράτος είναι να ορίσει μια ημερομηνία, πέραν της οποίας μια ολόκληρη κατηγορία από σακούλες θα είναι απαγορευμένες. Από εκεί και ύστερα είναι θέμα ελέγχων των κατά τόπους αρμόδιων αρχών και εναρμόνισης του ιδιωτικού τομέα με τους νέους κανονισμούς, όσο φυσικά και της στήριξης της νομοθεσίας από τους καταναλωτές.

4. ‘Πράσινα’ διόδια στα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη)

Υπάρχουν διάφορα παραδείγματα αντιμετώπισης της κυκλοφοριακής συμφόρισης και της ατμοσφαιρικής μόλυνσης στο εξωτερικό, με ίσως το πιο δημοφιλές αυτό του Λονδίνου, όπου εκεί το κίνητρο ήταν καθαρά συγκοινωνιακό, με τα ανταποδοτικά τέλη να προορίζονται για συγκοινωνιακά έργα τα οποία θα αποφορτίζουν την κίνηση. Στην Ελλάδα μπορεί να γίνει κάτι αντίστοιχο, όπου το όφελος όμως θα είναι διπλό, δηλαδή τόσο συγκοινωνιακό, όσο και περιβαλλοντικό. Για παράδειγμα, στην Αθήνα, δύναται ο δακτύλιος να γίνει ζώνη ελεγχόμενης πρόσβασης (με εξαίρεση τους μόνιμους κατοίκους), όπου το ανταποδοτικό τέλος πρόσβασης μπορεί να προορίζεται αποκλειστικά για συγκοινωνιακά έργα (επέκταση μετρό, λεωφορεία, δημοτικά πάρκινγκ, κλπ.) και περιβαλλοντικά έργα (ανάπλαση πλατειών, προγράμματα ταρατσόκηπων, κλπ.). Ένα τέτοιο μέτρο φυσικά φαντάζει αρκετά απότομο, και δεν είναι το ίδιο εύκολο στην υλοποίηση του όσο κάποια από τα προηγούμενα, ενώ μπορεί να εγείρονται και θέματα συνταγματικότητας. Από την άλλη όμως έχει ήδη αποδειχθεί πως όλες οι συγκοινωνιακές παρεμβάσεις στην Αθήνα (με τα όποια μικροπροβλήματα τους φυσικά), όπως οι λεωφορειόδρομοι, η ελεγχόμενη στάθμευση, η πεζοδρόμηση της Ερμού κι άλλων δρόμων, έχουν στεφθεί με αναγνωρισμένη από τους κατοίκους του κέντρου επιτυχία.

5. Απαγόρευση Λαμπτήρων Πυρακτώσεως

Αντίστοιχα με την απαγόρευση της πλαστικής σακούλας, η Ελλάδα μπορεί να απαγορεύσει τους κλασσικούς λαμπτήρες πυρακτώσεως (πάλι με μια οριοθετημένη ημερομηνία οριστικής απόσυρσης) και να προωθήσει τη χρήση εναλλακτικών όπως λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας (Compact Fluorescent Lightbulbs, CFL’s) ή ακόμη και λαμπτήρες LED. Η Ιρλανδία και η Αυστραλία ήδη έχουν προωθήσει μια αντίστοιχη νομοθεσία, όπως και οι ΗΠΑ, αναγνωρίζοντας τη σπατάλη που προκαλούν οι κλασσικές λάμπες. Από την άλλη υπάρχουν ορισμένες αρνητικές πτυχές όπως η διαδικασία απόσυρσης και ανακύκλωσης των CFL λαμπτήρων (λόγω του ψευδάργυρου που περιέχουν), η υψηλή τιμή κτήσης, (περίπου 5 φορές πιο πολύ από μια κανονική λάμπα για τα ίδια κεριά) και η ακαταλληλότητα τους σε χρήση με dimmers, αλλά παρόλο τα όποια μειονεκτήματά τους, το σίγουρο είναι πως η ενεργειακή απόδοση των παραδοσιακών λαμπτήρων πυρακτώσεως είναι πλέον απαγορευτική, παρόλο που αρκετοί θα θεωρήσουν πως μια τέτοια κίνηση όχι μόνο περιορίζει τις επιλογές τους, αλλά ευνοεί και τις εταιρείες που παράγουν αυτούς τους λαμπτήρες προς μεγιστοποίηση των κερδών τους. Πάλι, όπως και στις προηγούμενες προτάσεις, ο δημόσιος τομέας μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο ηγούμενος της προσπάθειας ξεκινώντας την αλλαγή με το πλούσιο κτιριακό χαρτοφυλάκειό του.

Κι μερικές ακόμη προτάσεις, όχι τόσο εύκολες ή εφικτές...:

6. Απαγόρευση ΙΧ άνω των 3000 κυβικών

Μεταξύ μας τώρα, αλήθεια, ποιός χρειάζεται ένα ΙΧ αυτοκίνητο μέσα στη πόλη με μηχανή παραπάνω από 3000 κυβικά; Δηλαδή, δεν υπάρχουν άλλα υποκατάστατα για ένα μικρό μόριο; Τώρα που το σκέφτομαι, είμαι σίγουρος πως μια διορθωτική χειρουργική επέμβαση στοιχίζει λιγότερο.

7. Ριζική αύξηση των τιμολογίων της ΔΕΗ

Αν και τα τιμολόγια της ΔΕΗ έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια (αδικώντας τα μικρά νοικοκυριά είναι η αλήθεια), συγκριτικά με την υπόλοιπη ευρώπη, ακόμη και αναπροσαρμοσμένο με τα ωρομίσθια, το ρεύμα στην Ελλάδα παραμένει αρκετά φθηνό και δεν αντιπροσωπεύει το πραγματικό κόστος (αφού το περιβαλλοντικό κόστος των μονάδων της ΔΕΗ δεν υπολογίζεται ρεαλιστικά). Μάλιστα ένας από τους λόγους που τα περισσότερα έργα ΑΠΕ στη χώρα μας δεν ευνοούνται οικονομικά είναι ακριβώς λόγου του πολύ φθηνού ρεύματος. Μια αναπροσαρμογή των τιμολογίων της ΔΕΗ συνδεδεμένη με την διεθνή τιμή του πετρελαίου, αλλά και αυστηρή στους υψηλούς καταναλωτές και ανταποδοτική σε αυτούς που εξοικονομούν ενέργεια, θα επιβάλλει τα απαραίτητα δεσμά ώστε το καταναλωτικό κοινό (σε όλα τα επίπεδά του, από το μέσο καταναλωτή μέχρι τη μεγαλύτερη βιομηχανική μονάδα) να ενεργήσει μόνο του στον περιορισμό της κατανάλωσης. Πολλοί θα επισημάνουν, και σωστά, πως μια τέτοια κίνηση είναι καταδυναστευτική και άδικη, αλλά δύσκολα μπορεί κάποιος να αρνηθεί πως είναι αποτελεσματική. Τα κυριότερα φυσικά εμπόδια στην εφαρμογή ενός τέτοιου μέτρου είναι η απουσία πολιτικής βούλησης και αντίστοιχα τα ποσοστά αντίδρασης του κοινού.

8. Δημιουργία εθνικού ταμείου ΑΠΕ

Στατιστικά μπορεί να πει κανείς πως η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση συνδυάζεται με ένα σχετικά υψηλό μορφωτικό επίπεδο και κατά συνέπεια με ένα ανώτερο του μέσου όρου ετήσιο εισόδημα. Επίσης, συγκεκριμένα στην Ελλάδα από τη μια αμφισβητούμε (δικαίως) τη φερεγγυότητα του ελληνικού κράτους, και από την άλλη παρά τη δυσμενή οικονομική κατάσταση του μέσου νοικοκυριού, πάντα υπάρχει ικανοποιητική συμμετοχή σε κοινωφελείς σκοπούς όπως αποδείχθηκε στους εράνους για το τσουνάμι του 2004 στον Ινδικό Ωκεανό, και στις συνεισφορές του ταμείου πυρόπληκτων το 2007.

Έτσι λοιπόν δίνοντας την επιλογή στους πολίτες να τοποθετήσουν ένα μικρό μέρος του εισοδήματός τους (με την αντίστοιχη φοροαπαλλαγή φυσικά) σε ένα ταμείο το οποίο θα χρηματοδοτεί αποκλειστικά έργα ΑΠΕ φαντάζει εφικτή. Μια τέτοια ιδέα μπορεί κάλλιστα να αποκτήσει και ανταποδοτικό χαρακτήρα, υπό τη μορφή ενός ενεργειακού ομολόγου. Από την άλλη φυσικά, τέτοια σχήματα είναι δύσκολο να επιβιώσουν, λόγω της εξάρτησής τους από άτακτες συνεισφορές, ενώ χαρακτηρίζονται από βραδυκινησία, ειδικά άμα διαχειρίζονται από δημόσιους φορείς.

Βέβαια, όλα τα παραπάνω, τα ρεαλιστικά κια τα λιγότερα ρεαλιστικά υπόκεινται σε έλεγχο, αφού απαιτούνται πάντα χρονοβόρες συμπληρωματικές ενέργειες όπως η ενημέρωση και επιμόρφωση του κοινού, αλλαγή και απλοποίηση πολλών υπαρχόντων νομοθεσιών, αρκετές θυσίες στους προϋπολογισμούς τόσο των νοικοκυριών όσο και γενικότερα του κράτους, αλλαγή νοοτροπίας και φυσικά απομάκρυνση από μικροπολιτικές σκοπιμότητες με την αντίστοιχη θεμελίωση μιας ορθολογικής πολιτικής στρατηγικής για το περιβάλλον και την ενέργεια. Τέλος, πολλοί θα αντιπροτείνουν, και ορθώς, προτάσεις και δράσεις σε ατομικό επίπεδο, αλλά προτίμησα να διατηρήσω το post αυτό στο συλλογικό και πολιτειακό, αφού αντίστοιχες ενέργειες έχουν σημαντικότερο αντίκτυπο και συγχρόνως έχουν τη δυνατότητα να ενισχύσουν τις προσωπικές πρωτοβουλείες του καθενός σε σημαντικό βαθμό.

Όπως και να έχει είναι πάντα απαραίτητο να αλλάζουμε τον τρόπο σκέψης μας και να αναγνωρίσουμε τα λάθη του παρελθόντος, και ελπίζω τα παραπάνω να συνεισφέρουν τα ελάχιστα σε αυτό το σκοπό.